تویی مجنون آن لیلا که صد لیلاست مجنونش
عرفان موضوعی مهم در زندگی ما هست به طوری که در انواع مختلف عقاید و مذاهب در جهان «اعتقاد به وجود خداوند» دیده میشود. در واقع عرفان یعنی ادراک بدون واسطه، به زبان ساده تر عرفان یعنی درک حقایق با تکیه بر باطن و نه با استفاده از حواس پنج گانه یا استدلال. عرفان فقط در دین اسلام وجود ندارد بلکه در تمامی دین ها عرفان مسئله ای مشترک است و عقاید و راه و روش تقریبا یکسانی را درپی دارد.
عرفان در مسیحیت:
صلیب نماد دین مسیحیت
میدانیم که حضرت عیسی مسیح مبدا دین مسیحیت است، از این جهت زندگی زاهدانه او الگویی برای عرفای مسیحی به شمار میرود. مسیح بر ایمان تاکید بسیار داشته و آن را امری قلبی میداند که با مراسم خشک و قوانین بی روح تفاوت دارد. مسیحیان عقیده دارند که به دنبال گناه ازلی آدم و حوا، انسان توازن خود را از دست داد و برای دستیابی دوباره به این تعادل عیسی مسیح با مرگ خود بر صلیب قربانی گناهان بشر شده است تا بشر از گناه ازلی تطهیر شود. این عقیده یکی از مهم ترین عامل های گرایش به زهد در مسیحیت است.
3 مورد از آموزه های مسیح در زمینه عرفان:
1: بی توجهی به دنیا یک فضیلت است چون دنیا پرستی و خوشی های دنیا فانی است. کتاب مقدس درباره این موضوع میگوید عمل کسی که هدف او ثروتمند شدن است عملی شیطانی است و آن را بت پرستی می شمارد. عیسی مسیح دنیا دوستی را مانع ورود به بهشت میداند و میگوید: (چه دشوار است که دولتمندان داخل ملکوت شوند زیرا گذشتن شتر از سوراخ سوزن آسان تر است از دخول دولتمندی در ملکوت خدا)
2: محبت باید نسبت به دوست و دشمن یکسان اعمال شود.
3: حضرت مسیح(ع) در زمینه توکل میگوید در اندیشه آن نباشید که چه بخورید و چه بپوشید ببینید که پرندگان نه کار میکنند و نه گنجی می اندوزند.
عارفان مسیحی:
انجیل عیسی مسیح را واجد تمامی کرامات روح القدوس معرفی میکند که مهم ترین آنها قدرت شفا بخشی است یک پنجم از کل اناجیل به همین موضوع اختصاص دارد که بعدها مورد توجه و روایت عارفان مسیحی قرار گرفت عیسی مسیح قدرت غیبگویی و اشراف بر ذهن دیگران داشت.
پولس قدیس بزرگ ترین عارف مسیحی است. او عیسی را صورت خدا و پسر خدا معرّفی میکند. او معتقد است مسیح امده تا زمین را از ملکوت الهی برقرار سازد، پس از قیام بار دیگر به سوی خداوند بازخواهد گشت و روز قیامت میان خیر و شر داوری خواهد کرد. پولس به ازادی روح ایمان داشت و میگفت ای برادران شما برای آزاد شدن دعوت شده اید فقط در مورد امیال جنسی تان به دنبال آزادی نباشید بلکه از روی عشق به یکدیگر خدمت کنید. او میگوید حقیقت امری اسرار آمیز است که تنها با تجربه بی واسطه (عرفان) میتوان آن را شناخت و انکه آرامش محبت امید و قوت از اثرات عرفان است.
برخی عناصر عرفانی در نوشته های یوحنا وجود داشته که تاثیر زیادی بر عرفای مسیحی دارد. در میان اناجیل این انجیل یوحنا است که به عنوان انجیل روحانی از آن یاد میشود و تفاوت های چشمگیری با سایر اناجیل دارد. عرفان یوحنا مسیح محور است و در سراسر انجیل تنها از مسیح به عنوان روشنگر یاد شده. از نظر او خدا نور و عشق است اما از آنجا که خداوند ناشناخته و مطلق نامرئی است از طریق لوگوس تجلی یافته است. او لوگوس را مسیح یا خدای تجلی یافته در عالم می دانست از نظر یوحنا خدا به سبب عشق بی حد خود به جهان تنها پسرش را قربانی کرده تا موئمنانش گم نشوند و زندگی ابدی را بیابند.
نظریه های عرفانی در آیین بودایی:
مجسمه بودا
آیین بودایی این عقیده را دارد که انسان زندگی سراسر رنج را تحمل میکند و پس از مرگ در کالبد دیگری به دنیا می آید و این چرخه ادامه پیدا میکند. کسی که به دنبال زندگی خوب و ازادی از چرخه درد و رنج هست باید از راه عرفان جلو برود یعنی بیداری و درک واقعیت از راه رسیدن به رهایی یا نیروانا است. بودا درد و رنج زندگی را وابستگی به دنیا و هوای نفس میداند. بودا معتقد معتقد است کسی که میخواهد از چرخه درد و رنج رهایی یابد باید در مرحله اول از نفس خود بگذرد، خواهش های نفس را کنار بگذارد، درستکار باشد و به خلسه روحی دست یابد که به آن خاموشی یا همان نیروانا میگویند.او راه رسیدن به نیروانا را 8 قسمت میکند که شامل:
1 دیدگاه صحیح: دیدن واقعیت همانگونه که وجود دارد نه آنگونه که به نظر می رسد
2 نیّت صحیح: نیّت رسیدن به ازادی و رهایی از چیز هایی که وجود دارد
3 گفتار صحیح: باید بی دروغ بدون یاوه گویی بد زبانی یا زیان رساندن به دیگران باشد
4 کردار صحیح: عمل با عدالت کامل همراه باشد و به دیگران آسیب نرساند
5 زندگی صحیح: زندگی باعث زیان دیگران نشود کار ها و مشاغل نادرست نداشته باشد
6 تلاش صحیح: دوری از هر گونه بدی و گرایش به خوبی ها و کنار گذاشتن بدی ها و انجام کار های خوب
7 افکار صحیح: اندیشه آزاد از کام و شهوت آزاد از ستم و کار های ناشایست
8 تمرکز صحیح: مراقبت کردن درست از پاکی و از بین بردن عوامل گناه برای تمرکز روی نیکی
از نظر بودا رسیدن به نیروانا یا همان درجه خاموشی و عرفان با عمل درست به این هشت مرحله است. خود واژه بودا یعنی بیدار شده یا کسی که به روشنی رسیده است. روش بودا میانه روی بوده یعنی نه ریاضت کشیدن شدید و نه پیروی از خواهش های نفسانی بلکه راهی میانه. معجزه های زیادی به بودا نسبت داده شده میتوان گفت آموزه های بودا تا حدودی درست و عقلانیست اما گاهی دچار لغزش ها و اشتباهاتی میشود که نشانه آمیختگی اندیشه های بودا با خرافات است.
عرفان در اسلام:
قران کتاب آسمانی مسلمانان
مسلمان ها اعتقاد دارند که اسلام دینی از طرف خدای یکتاست و شامل قوانین و چهارچوبی میشود که زندگی زیبا لذت بخش و سراسر مهربانی را در پی دارد. مشکلات موجود در جامعه اسلامی ناشی از درست عمل نکردن به قوانین الهی است. اسلام دینی کامل و بدون نقص است که جمله جمله آن با عقل آدمی سازگاری دارد و برای هرچیز دلیل و منطق روشن در پیش مسلمانان میگذارد.اسلام مخالف پیروی کورکورانه و بدون تفکر پذیرفتن احکام است. عرفان در اسلام جایگاه اصلی هر مسلمان است. کسانی که پایبند به دین اسلام هستند با انجام دستورات آن به روشنی خواهند رسید. علاوه بر کتاب آسمانی مسلمانان که قرآن است خداوند پیامبران و امامانی از جنس خود انسان ها برای هدایتشان فرستاده است تا مردم را از گمراهی نجات دهد.
7 مورد از منابع اسلامی برای کسب عرفان:
با توجه به قران، مسلمانان خداوند یکتا را منشا نور و روشنایی و هدایت میدانند. کسی که میخواهد به آرامش برسد باید برای رسیدن به خداوند تلاش کند زیرا او منبع آرامش و خوبی هاست. تلاش برای نزدیک شدن به خداوند ترک گناهان و کار های ناشایست است.
1 نماز: رسیدن به آرامش خداوند در این جهان نیز قابل دسترسی است و فقط مختص به زندگی آخرت نیست. نماز خواندن میتوان آرامش، نزدیکی و وجود خداوند را احساس کرد. کسی که نماز میخواند میداند که خالقش هست، می‌بینید، می شنود و اجابت میکند.
2 کتاب آسمانی: با نگاهی به قران میتوان فهمید که خداوند در آیات متعدد وعده آخرت خود را حق و دنیا را وسیله فریب انسان بیان کرده است، از این جهت دنیا چیزی جز فریب و نیرنگ در خود ندارد و تنها با ترک دنیا و غلبه بر نفس میتوان به خداوند نزدیک شد.
3 تفکر: راه مقابله با دنیا تفکر است. اگرچه دنیا بسیار فریبنده و دست کشیدن از آن سخت است اما هر انسان عاقلی با تفکر میتواند مانع فریب خوردن خود از دنیا شود و مسیر خوشبختی خود را فراهم سازد.تفکر صحیح و دید توحیدی یکی از اصلی ترین عوامل موفقیت است.
4 دید توحیدی: دید توحیدی یعنی خداوند به دنیا نگاه ابزاری دارد پس هر اتفاق خوب و بدی که در زندگی انسان رخ میدهد چیزی جز خیر برایش نیست. خداوند با استفاده از اتفاقات قصد دارد مردم را به سمت خود بکشاند یا به نوعی باید گفت: گاه در آنچه پیش روی تو هست هدفی غیر یک تلنگر نیست/ گاه در یک تلنگر آرام هرچه گویند جز تذکر نیست...
در اکثر مواقع خداوند با اتفاقات خوب در زندگی انسان ها میخواهد درس هایی برای پیشرفت و رشد روح را به انها بیاموزد اما انسان بدون تفکر از کنار اتفاقات میگذرد. در مواقعی که بنده خدا پا را از حدود فراتر میگذارد و قصد دور شدن از خداوند را دارد خالق یکتا با اتفاق هایی بد مانع دوری او از خود میشود و یا با تلنگری او را به سمت خویش باز می گرداند.
5 احادیث قدسی: یکی از منابع مسلمانان برای نزدیک تر شدن به خدا احادیث قدسی است که در ادامه نمونه ای از این احادیث را می بینید.
ای فرزند آدم در عجبم که چگونه به دیگران دل میبندی و با دیگران انس میگیری در حال که میدانی تنها خواهی مرد تنها در قبر خواهی خفت و تنها در پیشگاه من خواهی ایستاد؟ آیا اندیشیده ای که چقدر تنها خواهی بود؟ چند روز؟ چند سال؟ چند قرن؟ آیا در رفتن پدر و مادرت از دنیا نمی اندیشی؟ در دنیا با من انس بگیر اگر لحظه ای لحظه و اگر همیشه همیشه
ای فرزند ادم اگر مرا یاد کنی به یادت خواهم بود و اگر در مقابل دیگران از من یاد کنی در جمعی بهتر از انسان ها از تو یاد میکنم.
این احادیث به خوبی دلالت بر برتری خداوند نسب به تمام دارایی های انسان است.
6 سخن پیامبران و امامان: علاوه بر آموزه های قران، احادیث و روایت های پیامبران و امامان هم میتواند در راه رسیدن و شناخت خداوند به ما کمک کند. کتاب نهج البلاغه از امام علی(ع) در واقع آموزه های قران را در عمل به نمایش میگذارد.
7 توجه به شاعران و عارفان مسلمان: شاعران و نویسندگان مختلف مسلمان با توجه به آموزه های دین در انواع اثرات خود درس ها و پند هایی ارزشمند را به زبان می آورند. برای مثال، عطار نیشابوری شاعری که در زمینه عرفان شعر ها و نثر های متنوعی به جا گذاشته است. عطار در کتاب منطق الطیر خود راه و روش سلوک عارفانه را بیان کرده است. او راه رسیدن به عرفان را به هفت مرحله تقسیم کرده و با استفاده از داستان، چگونگی انها را بیان کرده است. به گفته عطارنیشابوری وادی (مرحله، شهر) اول طلب است یعنی انسان تا خود نخواهد نمی تواند در این راه قدم بگذارد از طرفی طلب کردن نباید فقط از روی حرف باشد بلکه در حقیقت انسان باید خواستار رسیدن به کمال باشد. او میگوید: (صد بلا در هر نفس اینجا بود) که نشانه از سختی در وادی طلب دارد و آنچه که انسان را پایبند میسازد نیّت انسان است. او باید در این راه تلاش فراوان کند چون قلب انسان در این مسیر حال ها میشود. انسان باید از همه چیز دست شوید و چون دل از صفات گوناگون پاک گردد، از خداوند نور ذات را دریافت میکند. پس از آن به گونه ای مشتاقی در انسان به وجود می آید که حاضر است برای یافتن اسرار عالم جان خود را فدا کند. سپس داستانی از ماجرای ابلیس و ادم هنگام آفرینش انسان بیان میکند تا به مردم بفهماند چگونه باید طالب رسیدن به خداوند و کمال بود.
آن یک نفر:
در پایان باید گفت رسیدن به روشنایی، آرامش و آرمان های جهانی مثل عدالت را به وجود می آورد. در راه عرفان باید رهبری داشته باشیم تا نظم به وجود بیاید. در همه دین ها به آمدن منجی که جهان را از عدل پر کند ایمان دارند و ما در اسلام آن منجی را فرزند امام حسن عسکری میدانیم که به اذن خداوند حکومتی را برپا خواهد کرد که تمامی خوبی ها را به نمایش میگذارد. انتظار برای منجی به معنی کمک کردن در راه آن است ما باید با ترک انواع گناهان خود به شکل گیری جامع درست کمک کنیم و زمینه آمدن منجی را فراهم سازیم. همانطور که گفتیم بزرگ ترین ارزش حکومت منجی عالم نزدیک شدن انسان های جامعه به خداوند است که در نتیجه زندگی پر از خوبی عدل و آسایش را در پی دارد.
